Tesselschade-Arbeid Adelt: een bijzonder archief nu toegankelijk

Zutphen – Bijna 150 jaren is vrouwenvereniging Tesselschade-Arbeid Adelt in onze regio actief. De afdeling Lochem-Zutphen schonk in juni van dit jaar het archief aan het Regionaal Archief Zutphen (RAZ). De archivaris van het RAZ maakte een inventaris van dit kleine, maar interessante archief.

Vrouwen uit de zogenaamde hogere standen waren in het midden van de negentiende eeuw voorbestemd om te trouwen en een gezin te stichten. Naast het huishouden en opvoeden kon de vrouw zich bezighouden met borduur- en ander handwerk. Betaald werk verrichten was uit den boze. Zo hoorde het, was de algemene gedachte. Maar wat als je ongehuwd bleef? Of wat te doen als je wel beschaafd opgevoed maar onbemiddeld was? Gaan werken zou een smet zijn op het blazoen van vrouw, man en familie.

Oudste vrouwenvereniging

Het was de uit Delft afkomstige Betsy Perk (1833-1906) die deze problematiek heel goed inzag. Van goede komaf maar in betrekkelijke armoede vervallen, had zij dit aan den lijve ondervonden. Onder haar aanvoering werd in 1871 de vereniging Arbeid Adelt opgericht. Deze vereniging geldt als oudste vrouwenvereniging van Nederland.

Onmin in het bestuur leidde al in 1872 tot een tweede club met de naam Tesselschade. Beide hadden hetzelfde doel: “verbetering van het lot der onvermogende vrouw uit den beschaafden stand, door aanmoediging en bevordering van haren kunst- en arbeidzin”. De verenigingen richtten bemiddelingsbureaus en winkels (depots) op om het handwerk te verkopen. Gaandeweg werden cursussen verzorgd en opleidingen gesubsidieerd, allemaal gericht op verbetering van de economische zelfstandigheid van de vrouw. Bekend is bijvoorbeeld de opleiding Hulp der Moeder die de vereniging Tesselschade aanbood. In 1953 fuseerden beide verenigingen en zo ontstond de enigszins wonderlijke naam Algemene Nederlandse Vrouwenvereniging Tesselschade-Arbeid Adelt.

Lochem-Zutphen

De verenigingen opereerden vanuit plaatselijke afdelingen. De afdeling Zutphen van Tesselschade bestond al in 1873. Lochem volgde wat later, eerst zelfstandig, later als onderafdeling van Zutphen, maar vanaf 1940 weer zelfstandig en zonder eigen winkel en handwerksters. Was tot ongeveer 1970 Zutphen erg actief, aan het eind van de twintigste eeuw was juist Lochem de actievere van de twee. In 2002 gingen beide afdelingen samen in de afdeling Lochem-Zutphen. In een circulaire aan de leden blijkt dat Zutphen de moed voor een verdere toekomst namelijk al had opgegeven: “de afdeling heeft al vele jaren geen nieuwe bestuursleden kunnen vinden, en in 2002 zullen er wederom drie leden aftreden. Het gevolg hiervan is dat wij dreigen vast te roesten en te vergrijzen”.

Vilan van de Loo schreef in 1996 een prachtig boek over de vereniging: Toekomst door Traditie. De geschiedenissen van alle afzonderlijke afdelingen kon zij hierin natuurlijk niet opnemen. Nu de archieven van de afdelingen Lochem en Zutphen toegankelijk zijn, kan toch werk worden gemaakt van een geschiedschrijving van 150 jaar vrouwenemancipatie in onze regio. Want de verkoop van handwerk kan nu misschien als traditioneel werk worden beschouwd, ruim 100 jaar geleden was dit heel erg vooruitstrevend.

Archief inzien

De inventaris van dit archief kan geraadpleegd worden op de website van het Erfgoedcentrum Zutphen. De inventarisnummers kunnen worden ingezien in de studiezaal van het Regionaal Archief Zutphen. Tevens kunnen inventarisnummers op aanvraag worden gescand.