Onderzoek joods vastgoed; Er is rechtsherstel geweest, maar dat was weinig empathisch

Lochem – Rechtsherstel was er, maar met weinig compassie. Het belang van de gemeente stond voorop. Dat is de conclusie uit het onderzoek naar de rol van de voormalige gemeente Lochem in de roof van joods vastgoed in de Tweede Wereldoorlog. In januari 2021 stemde de gemeenteraad in met het onderzoek. Het college trekt zich de uitkomst aan en wil er iets mee.

De onderzoeker geeft in zijn rapport antwoord op de volgende vragen:

• Zijn alle joodse panden na de oorlog teruggegeven aan de joodse eigenaren of hun erfgenamen?
• Onder welke voorwaarden zijn ze teruggegeven?
• Speelde de gemeente een rol in de roof van joods vastgoed? En hoe ging het rechtsherstel?
• Kwam roof van joodse landbouwgronden voor?
• Zijn er achteraf heffingen opgelegd.

Uitkomsten
Uit het onderzoek kwamen 47 joodse percelen naar voren. De voormalige gemeente Lochem kocht een aantal panden. De synagoge aan de Westerwal, nummers 1, 4, 5, 6 en 7 en de panden Bierstraat 2, Spaarbanksteeg (ongenummerd) en Walsteeg 29 (een schuur) in Lochem. De besturen van de voormalige gemeentes Laren en Gorssel kochten geen panden aan. Van aankoop van joodse landbouwgronden was geen sprake. Bij het rechtsherstel zijn geen opvallend hoge kosten in rekening gebracht. Na de Tweede Wereldoorlog kwam er een nieuw gemeentebestuur in Lochem. Dit bestuur gaf uitvoering aan het rechtsherstel, waartoe Het Besluit Herstel Rechtsverkeer van 1944 opdracht gaf.

Klankbordgroep
Een klankbordgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van het Historisch Genootschap Lochem, Laren, Barchem, Vereniging De Elf Marken, de Stichting Synagoge Lochem en het Regionaal Archief heeft de onderzoeker bijgestaan. Bij het onderzoeksrapport zit een brief van de klankbordgroep.

Opdat wij niet vergeten
Het college beseft dat zij het leed van joodse inwoners en hun nabestaanden niet kan compenseren. Duidelijk is dat het naoorlogse bestuur weinig compassie toonde en dat het belang van de gemeente voorop heeft gestaan bij het rechtsherstel. Het bestuur voelt zich moreel verantwoordelijk en zocht naar een manier om dat te laten blijken. Dat wil het op 2 manieren doen.

Westerborkproject en Stolpersteineproject
Amnesty Lochem en Stichting Synagoge Lochem organiseren al sinds 1998 excursies voor kinderen uit groepen 8 van basisscholen naar Kamp Westerbork. De kinderen krijgen gastlessen op school en bezoeken de (voormalige) synagoge. Het project leert ze dat bepaalde waarden en normen niet vanzelfsprekend zijn. Toen niet en nog niet. Het project is alleen mogelijk door donaties. Om het voortbestaan van het project mogelijk te maken, wil het gemeentebestuur graag elk jaar een bijdrage doen van € 10.000.
De Stichting Stolpersteine Lochem heeft al verschillende stenen gelegd. Zij doet dit met hulp van fondsen en particuliere giften. De ambitie is om nog 150 stenen te leggen. Met een eenmalige ondersteuning door de gemeente van € 20.000 kan dat.

Besluitvorming
In de kadernota 2023 neemt het gemeentebestuur beide bedragen mee en het hoopt dat de nieuwe raad bij de behandeling van de kadernota en begroting 2023 hiermee instemt.