Brummen en Westervoort onder preventief toezicht

Twee Gelderse gemeenten komen volgend jaar onder verscherpt financieel toezicht van de provincie. Het gaat om de gemeente Brummen en Westervoort. De twee gemeenten hebben forse tekorten op hun begroting die de komende jaren niet opgelost kunnen worden. ‘De rek was er vorig jaar al uit en zoals we vreesden is een aantal gemeenten nu door een ondergrens gezakt.’ aldus Jan Markink, gedeputeerde Gemeentefinanciën. ‘En dit lijkt nog maar het begin, het ijs was vorig jaar al dun bij veel gemeenten, maar nu kraakt en scheurt het in heel Gelderland.’

Sociale domein drukt zwaar

Gelderse gemeenten staan er over de hele linie slechter voor dan een jaar geleden en hebben wederom grote moeite om de begroting rond te krijgen. Met name het sociale domein drukt zwaar. Twee van de eenenvijftig gemeenten komen, mede daardoor, volgend jaar onder preventief toezicht van de provincie. De rest van de gemeenten blijft onder het normale repressieve toezicht. Repressief toezicht is toezicht achteraf, preventief toezicht vindt vooraf plaats. Bij preventief toezicht moet een gemeente vooraf goedkeuring krijgen van de provincie voor nieuwe uitgaven.

De gemeente Brummen heeft naast financiële problemen in het sociale domein ook bijna geen reserves meer. Omdat ze de uitgaven voor het sociale domein zorgvuldig willen aanpakken en de komende jaren hun reserves moeten aanvullen, hebben ze voorlopig een tekort. Ook bij Westervoort is de reservepot nagenoeg leeg. Oplopende kosten van het sociale domein zorgen daar voor problemen. Er is weinig ruimte voor andere uitgaven. ‘We gaan samen met deze gemeenten kijken hoe ze de financiën weer op orde kunnen krijgen. We hopen dat ze er over een paar jaar allebei weer stevig voor staan.’ aldus Markink.

Tien procent OZB verhoging in twee jaar

Gemeenten in Gelderland hebben alle mogelijke middelen ingezet om de begroting sluitend te krijgen. Er wordt onder andere bezuinigd op basistaken, zoals onderhoud, openingstijden van bibliotheken en dienstverlening. Echt ingrijpende keuzes worden zoveel mogelijk vooruitgeschoven. Nog meer dan vorig jaar doen gemeenten een greep in hun reserves. Ook gaat voor het tweede jaar op rij de OZB fors omhoog. Gemiddeld gaat de OZB in Gelderland komend jaar 5% omhoog, dat is een stijging van ruim 10% in twee jaar tijd.

Wat verder opvalt is dat gemeenten worstelen met de langetermijneffecten van de coronacrisis. Deze zijn onzeker en daardoor moeilijk in een begroting op te nemen. Een paar gemeenten is daar wel goed in geslaagd.

Meer geld en eerlijke financiële verhoudingen

Net als vorig jaar kwam het Rijk dit jaar met een aantal tijdelijke maatregelen om te voorkomen dat gemeenten door het ijs zakken, zoals het bevriezen van de opschalingskorting en tijdelijk extra geld voor jeugdzorg. Markink: ‘Maar het kraakt en scheurt ondanks die lapmiddelen. We maken ons dan ook ernstig zorgen over volgend jaar. Er is grote onzekerheid over de financiële gevolgen van de coronacrisis en er nog altijd geen structurele oplossing voor de problemen in het sociale domein. En dan verwachten we ook nog dat veel gemeenten er op achteruit zullen gaan door de aangekondigde herverdeling van het gemeentefonds. En dat terwijl bij veel gemeenten het ijs nu eigenlijk al te dun is om de last te dragen.’

Samen met andere provincies en gemeenten pleit Gelderland al langere tijd bij het Rijk voor meer geld en eerlijke financiële verhoudingen tussen overheden. Jan Markink: ‘Hier gaan we keihard mee door. Als we willen voorkomen dat gemeenten massaal door het ijs zakken, moeten er komend jaar echt stappen gezet worden.’

Repressief of preventief toezicht?

Om problemen tegen te gaan, houdt de provincie toezicht op de gemeentefinanciën. Daarom moeten gemeenten elk jaar hun begroting indienen met daarbij een doorkijk naar de volgende drie jaren; de meerjarenraming. Bij een sluitende begroting dekken de structurele baten ieder jaar de structurele lasten en zijn de geraamde inkomsten en uitgaven realistisch. Als dit niet lukt, moet aannemelijk worden gemaakt dat dit uiterlijk in het laatste jaar van de meerjarenraming wel het geval zal zijn. Als een gemeente hier niet in slaagt doordat de financiële problemen dusdanig ernstig zijn, stelt de provincie de gemeente onder verscherpt toezicht. In plaats van repressief (achteraf) wordt het toezicht dan preventief (vooraf). Praktisch betekent dit dat een gemeente vooraf van de provincie toestemming moet krijgen voor nieuwe uitgaven.